การปลูกฟ้าทะลายโจร
การปลูกฟ้าทะลายโจร เป็นผลพ่วงมาจากการใช้ยาสมุนไพรในปัจจุบันที่มีเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จากเดิมที่ การปลูกฟ้าทะลายโจร มีเพียงรอบๆ บ้าน ของผู้ที่มีความรู้ ความชำนาญในการใช้ยาแผนโบราณเท่านั้น แต่เมื่อยาแพทย์ปัจจุบันมีผลข้างเคียงจากการนำมาใช้ และมีราคาแพง ผู้คนจึงหันมาหาตำรายาพื้นบ้าน หรือยาแผนโบราณกัน และองค์การอนามัยโลก ได้รับรองสรรพคุณของ ฟ้าทะลายโจรแล้วว่า เป็นสมุนไพรที่ใช้บรรเทาอาการของโรคภัยไข้เจ็บได้ แต่ดั้งเดิมฟ้าทะลายโจรมักขึ้นเองตามป่า เป็นพืชที่ชอบอากาศร้อนชื้น พบมากในจีน อินเดีย ไทย การปลูกฟ้าทะลายโจร จึงเป็นเรื่องที่ง่าย ทำรายได้ให้เกษตรกรหรือผู้ปลูกได้เป็นกอบเป็นกำ เช่น ปลูกแซมระหว่างแถวของไม้ผล หรือไม้ยืนต้น ในประเทศไทย ฟ้าทะลายโจร เป็นชื่อสามัญที่ใช้เรียกกันทั่วไป และในทางยาสมุนไพรชนิดหนึ่ง ส่วนชื่อเรียกอื่น ๆ ตามท้องถิ่น ได้แก่ หญ้ากันงู (สงขลา), น้ำลายพังพอน, ฟ้าสาง (พนัสนิคม), เขยตายยายคลุม สามสิบดี (ร้อยเอ็ด), เมฆทะลาย (ยะลา) และ ฟ้าสะท้าน (พัทลุง)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ของ ฟ้าทะลายโจร
- ฟ้าทะลายโจร เป็นไม้ล้มลุก
- ลำต้น เป็นสี่เหลี่ยม สูงประมาณ 30 ถึง 70 เซนติเมตร แตกกิ่งเล็กด้านข้างจำนวนมาก
- ใบ มีลักษณะเป็นเหลี่ยม ใบเลี้ยงเดี่ยวสีเขียวเข้มเป็นมัน
- ดอก ออกดอกที่ปลายกิ่งและซอกใบ ดอกย่อยมีกลีบดอกสีขาว โคนกลีบติดกัน ปลายแยกเป็น 2 ปาก ปากบนมี 3 กลีบ และมีเส้นสีม่วงแดงพาดอยู่ ส่วนปากล่างมี 2 กลีบ
- ผล จะเป็นฝัก คล้ายฝักต้อยติ่ง เมื่อแก่จะเป็นสีน้ำตาล
- เมล็ด อยู่ภายในฝักจำนวนมาก มีสีน้ำตาลอ่อน รสชาติ ขมทั้งต้น จึงสามารถนำมาใช้ประโยชน์ทางยาได้ทั้งต้น
ปัจจัยที่ควรคำนึงถึง ในการปลูกฟ้าทะลายโจร
สภาพพื้นที่และดิน
- น้ำไม่ท่วมขัง
- ไม่อยู่ใกล้แหล่งสารพิษ
- ปลูกได้ในดินทุกประเภท แต่เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนซุย ระบายน้ำได้ดี
สภาพอากาศ
ชอบแสงแดดปานกลาง
*** การปลูกในที่ร่มทึบเกินไปจะทำให้เจริญเติบโตช้า ถ้าแสงแดดจัดเกินไปจะทำให้ใบเล็กและเป็นสีม่วง***
ขั้นตอน การปลูกฟ้าทะลายโจร
การขยายพันธุ์
การปลูกฟ้าทะลายโจรทำได้ทั้งวิธีใช้กิ่งปักชำ หรือวิธีเพาะเมล็ด แต่วิธีเพาะเมล็ดจะง่ายกว่า
การเตรียมเมล็ดพันธุ์
- เก็บเมล็ดจากฝักแก่สีน้ำตาลเข้ม เปลือกหุ้มแข็ง
- นำเมล็ดไปแช่น้ำธรรมดา 2 คืนหรือแช่น้ำร้อน 80-100 องศาเซลเซียส ประมาณ 5-10 นาที
- นำเมล็ดที่แช่น้ำแล้วไปหว่าน ควรปลูกในหน้าฝน เริ่มตั้งแต่เดือนเมษายน ถึงต้นเดือนพฤษภาคม ช่วงนี้เมล็ดจะงอกดีมาก แต่ถ้าปลูกหน้าแล้ง ต้นจะเล็กไม่ค่อยมีใบ
การเตรียมแปลงและดินปลูก
การปลูกในพื้นที่ทั่วๆ ไป
ไม่ต้องทำแปลง
การปลูกในพื้นที่ลุ่ม
ทำแปลง ยกร่องกว้าง 1 ถึง 2 เมตร
- ไถพรวนดิน กำจัดวัชพืชบริเวณที่จะทำการเพาะปลูก หากวัชพืชมีไม่มากให้ไถพรวนครั้งเดียว แต่ถ้ามีมากให้ไถพรวน 2 ครั้ง คือ ไถดะ เปิดหน้าดิน และตาก ดินไว้ประมาณ 2 สัปดาห์ แล้วจึงไถแปร ปรับปรุงดินด้วยปุ๋ยอินทรีย์ หรือปุ๋ยคอก/ปุ๋ยหมัก
- ใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักพอประมาณตามความอุดมสมบูรณ์ของดินที่ใช้ปลูก คลุกเคล้าให้เข้ากัน
- ใช้วิธีหว่านเมล็ดโดยผสมกับทรายหยาบ เพื่อช่วยให้หว่านง่ายขึ้น ถ้ามีเมล็ดพันธุ์เป็นจำนวนมาก และพื้นที่กว้าง หว่านให้หนาพอประมาณ เพราะการหว่านบางเกินไป ฟ้าทะลายโจรจะขึ้นสู้หญ้าไม่ได้ แต่ถ้าหว่านหนาเกินไปทำให้สิ้นเปลืองเมล็ด ใช้เมล็ด 100-400 เมล็ดต่อพื้นที่ 1 ตาราง เมตร
- ใช้วิธีหยอดเมล็ด หรือโรยเมล็ดในร่องปลูก ในการเพาะปลูกในพื้นที่ที่ไม่มาก ใช้เมล็ดประมาณ 50-100 เมล็ดต่อความยาว 1 เมตร หรือปลูกลงกระถาง
- ใช้จอบขุดเป็นร่องตื้นๆ ระหว่างแถวห่างกัน 40 เซนติเมตร โรยเมล็ดลงในร่องแล้วกลบดินบางๆ พอไม่ให้เห็นเมล็ด หรือใช้เมล็ดหยอดหลุม ขุดหลุมลึก 3 ถึง 4 เซนติเมตร แต่ละหลุมห่างกัน 30 เซนติเมตร หยอดหลุมละ 3 ถึง 5 เมล็ด แล้วเกลี่ยดินกลบ
- ใช้ฟางหรือหญ้าแห้งคลุมแปลง รดน้ำให้ชุ่ม
***การปลูกเป็นแถว หรือหยอดหลุมจะดูแล และกำจัดวัชพืชได้ง่าย***
การดูแลหลังการปลูก
การให้น้ำ
- หลังการเพาะเมล็ด หรือปักชำ ควรดูแลอย่าให้ขาดน้ำ ระยะ 30 ถึง 60 วันแรกหลังจากปลูก ถ้าแดดจัด ควรรดน้ำวันละ 2 ครั้ง เช้า และเย็น ถ้าแดดไม่จัดควรรดน้ำพอชุ่มวันละครั้ง ในตอนเช้า
- เมื่อต้นโตขึ้น หลังจากอายุ 60 วัน รดน้ำวันเว้นวันได้ โดยสังเกตจากสภาพดิน หากดินแห้ง หรือฝนทิ้งช่วง ควรรดน้ำพอชุ่ม
ไปแล้ว หรือให้ตามความเหมาะสมตามสภาพพื้นที่และสภาพอากาศ
การให้ปุ๋ย
- เมื่อต้นฟ้าทะลายโจรมีอายุ 60 วัน ให้ใส่ปุ๋ยอินทรีย์ประมาณ 125 กรัม ต่อต้น หรือ 300 ถึง 400 กรัมต่อพื้นที่ 1 ตารางเมตร
- ระยะอายุ 90 ถึง 110 วัน ให้ใส่ปุ๋ยอินทรีย์ 300 ถึง 500 กรัม ต่อพื้นที่ 1 ตารางเมตร
วิธีการให้ปุ๋ย
- แบบหว่าน ต้องหว่านให้กระจายสม่ำเสมอ แล้วรดน้ำทันทีให้ปุ๋ยละลาย ระวังอย่าให้ปุ๋ยค้างที่ใบ
- แบบโรยหรือหว่านเป็นแถว ตามแนวขนานระหว่างแถวปลูกห่างจากแถวปลูกประมาณ 10 ถึง 15 เซนติเมตร โดยขุดเป็นร่อง ใส่ปุ๋ยพรวนดินกลบ เหมาะกับการปลูกแบบโรยเป็นแถว แล้วรดน้ำ
- แบบหยอดโคน ใส่ปุ๋ยห่างจากโคนต้นประมาณ 10 เซนติเมตร โดยขุดหลุมฝังกลบดินหรือโรยรอบๆ โคนต้นแล้วพรวนดินกลบก็ได้ เหมาะกับการปลูกแบบมีระยะปลูก และรดน้ำหลังหยอดปุ๋ย
การกำจัดวัชพืช
ให้ถอนหรือใช้จอบดาย ในระยะแรกปลูกถึง 2 เดือน หรือเมื่อพบเห็นวัชพืชเริ่มขึ้น เพื่อการกำจัดที่ง่าย
***หลีกเลี่ยงการใช้ปุ๋ยเคมี และการใช้สารเคมีกำจัดวัชพืช โรค และแมลงต่างๆ เพราะ ฟ้าทะลายโจรปลูกเพื่อใช้ประโยชน์ทางยา***
***ฟ้าทะลายโจร ลงทุนปลูกครั้งแรกเพียงครั้งเดียว เพราะเมื่อปลูกแล้ว ในปีต่อๆ ไป ต้นกล้าใหม่จะเกิดขึ้นเอง โดยไม่ต้องปลูกอีก***
การป้องกันและแก้ไข ปัญหาโรคและแมลงศัตรูพืช
โรคฟ้าทะลายโจร ได้แก่ โรคโคนเน่าและรากเน่าจาก เชื้อราหากพบให้ถอนทำลายทันที โรคแอนเทรคโนส พบตรงกลางหรือปลายใบ หากพบให้ตัดส่วนที่เป็นโรคทิ้ง
*แต่โรคที่เกิดขึ้นกับฟ้าทะลายโจรนั้น ไม่พบว่าทำความเสียหายขั้นรุนแรง*
แมลงศัตรูฟ้าทะลายโจร
ไม่พบแมลงชนิดใดที่ทำความเสียหายรุนแรง อาจพบหนอนผีเสื้อได้บ้าง ก็สามารถจับไปทำลายทิ้งได้
การเก็บเกี่ยว
- เริ่มเก็บใบฟ้าทะลายโจร เมื่ออายุได้ 3 ถึง 4 เดือน (110 ถึง 120 วัน) เป็นระยะที่ฟ้าทะลายโจรเติบโตเต็มที่ และเริ่มออกดอก ถึงระยะดอกบาน 50 เปอร์เซ็นต์ ซึ่งไม่ควรเกินระยะดังกล่าว เพื่อให้มีสารสำคัญสูง
- ใช้กรรไกรตัดหรือใช้เคียวเกี่ยวมาทั้งต้น เหลือตอไว้เหนือดิน 10 ถึง 15 เซนติเมตร เพื่อให้แตกยอดและกอใหม่
- ฟ้าทะลายโจรสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้ปีละ 2 ครั้ง ถ้าปลูกต้นฤดูฝนจะเก็บเกี่ยวครั้งแรก ได้ประมาณปลายเดือนกรกฏาคม ถึงต้นเดือนสิงหาคม หลังจากนั้น 3 เดือนหรือต้นฤดูหนาวก็สามารถเก็บเกี่ยวได้อีกครั้ง
การปฏิบัติก่อนและหลังการเก็บเกี่ยว
- คัดแยกวัชพืชที่ปะปนมากับการเก็บเกี่ยวออก และล้างผลผลิตให้สะอาด
- ตัดเป็นท่อนๆ ยาว ประมาณ 3 ถึง 5 เซนติเมตร ผึ่งให้แห้ง โดยตากแดดบนลานตากยกพื้นมีวัสดุรองรับที่สะอาด หรือใช้เครื่องอบแห้งแบบ ลมร้อน ที่อุณหภูมิ 50 องศาเซลเซียสใน 8 ชั่วโมงแรก และลดอุณหภูมิเหลือ 40 ถึง 45 องศาเซลเซียส อบต่อจนแห้งสนิท
การแปรรูป
นำฟ้าทะลายโจรมาล้างน้ำทั้งต้นประมาณ 3 ครั้ง หรือเด็ดเฉพาะใบมาล้าง ค่อยๆ ใส่ใบลงในกะละมังที่ใส่น้ำสะอาด แล้วสรงน้ำ 2 ถึง 3 น้ำ เวลาล้างไม่ควรขยำหรือสรงน้ำแรงเกินไปจนใบช้ำ ไม่ควรแช่น้ำไว้ใบจะอมน้ำทำให้ชำง่าย ใช้กระชอนหรือตะแกรงช้อนเก็บใบขึ้นมาจากกะละมังเพื่อความสะดวก ทิ้งไว้ให้สะเด็ดน้ำ
- นำใบที่สะอาดดีแล้วใส่กระจาดหรือตะแกรง เกลี่ยใบให้กระจายจนทั่วไม่ซ้อนทับกัน
- นำไปผึ่งลมประมาณ 3 วัน ไม่ควรตากแดดเพราะจะทำให้ใบซีด ถ้าตากในตู้อบแสงอาทิตย์ใช้เวลาประมาณ 2 วัน ตากในตู้อบไฟฟ้าใช้เวลา 2 ชั่วโมง
ตลาดฟ้าทะลายโจร
ในท้องตลาด ส่วนใหญ่มีการจัดจำหน่ายผลิตภัณฑ์ฟ้าทะลายโจรสำเร็จรูป จากสมุนไพรฟ้าทะลายโจร ในรูปแบบ ยาลูกกลอน, ยาเม็ดแคปซูล, ยาอัดเม็ด, ยาหม่อง, ยาสระผม, ยาผง หรือจำหน่ายใบหรือลำต้นตากแห้ง นำไปบดผสมกับอาหารสัตว์สำหรับเลี้ยงไก่ สุกร เกษตรกรควรศึกษาวิธีการแปรรูป และทดลองทำ เพื่อผันตัวเองเป็นผู้ประกอบการ ให้มีรายได้เพิ่มขึ้น และเป็นเกษตรกรในยุคไทยแลนด์ 4.0 กันด้วยนะคะ
ขอบคุณสำหรับการติดตามนะคะ
ติดต่อสอบถามเพิ่มเติม : คลิ๊กที่นี่
(แหล่งข้อมูล : www.medplant.mahidol.ac.th, www.thaihof.org, www.sanook.com, www.kapook.com)